10 ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH POWIATU SZAMOTULSKIEGO
Powiat szamotulski, jeden z 35 powiatów województwa wielkopolskiego, leży w północno-zachodniej części województwa. Można tu zwiedzić niezliczone zabytki i spędzić czas wśród lasów Puszczy Noteckiej. Oczywiście główną atrakcją powiatu jest jego stolica, czyli Szamotuły, ale warto odwiedzić także inne miejsca.
Wybrałem dla Was 10 (moim zdaniem) najciekawszych atrakcji turystycznych powiatu szamotulskiego, co nie znaczy, że nie ma ich tu więcej. Skupiłem się jednak na zabytkach, a nie na walorach przyrodniczych powiatu. Ciekaw jestem Waszych propozycji do poniższej listy. Kolejność obiektów na liście jest całkowicie przypadkowa.
1. Zamek Górków i baszta Halszki w Szamotułach
Szamotuły to jedno z najstarszych miast Wielkopolski. Pierwsze wzmianki o tym mieście sięgają XIII w. W 1513 r., wraz z ręką Katarzyny Szamotulskiej, miasto przeszło na własność Łukasza II Górki, przedstawiciela jednego z najbogatszych i najbardziej wpływowych rodów wielkopolskich XV i XVI w. Łukasz Górka przebudował w stylu renesansowym szamotulski zamek, istniejący tu od co najmniej XIV w. Niestety, w 1869 r. ród Sachsen-Coburg-Gotha, do którego zamek wówczas należał, przebudował go gruntownie. Historyczny wygląd przywrócono mu po przebudowie w latach 1976-1990. Obecnie w zamku mieści się muzeum. Najbardziej znanym zabytkiem Szamotuł jest oczywiście słynna Baszta Halszki. W rzeczywistości jest to dawna wieża mieszkalna, która swą nazwę zawdzięcza Elżbiecie (Halszce) z Ostroga, jedynej córce i dziedziczce Eliasza (Ili) Ostrogoskiego. Halszka odziedziczyła ogromne dobra ziemskie na Litwie i Ukrainie, wielkości co najmniej połowy obecnego województwa wielkopolskiego, nic dziwnego więc, że na brak adoratorów nie narzekała. Nie czas i miejsce tu na opisywanie tragicznych, a jednocześnie fascynujących dziejów Halszki, dość wspomnieć, że z woli króla Zygmunta Augusta, została żoną Łukasza III Górki, choć ponoć małżeństwo było nieważne. Mąż miał zamknąć Halszkę w baszcie i trzymać tu przez kilkanaście lat. W rzeczywistości, Halszka miała swobodę poruszania się po majątkach Górków i mogła odwiedzać kościoły, ale musiała mieć obstawę. Losy Halszki to temat na dobrą książkę lub film, a jej historią żyła cała Rzeczpospolita.
2. Bazylika pw. MB Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach
Jednym z najważniejszych zabytków Szamotuł jest kolegiata farna pw. Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa. Jest to jeden z największych gotyckich kościołów w Wielkopolsce. Trójnawowa bazylika powstała w XV wieku, a w jej wnętrzach znajdziemy same skarby. Na belce tęczowej wisi krucyfiks z drugiej połowy XIV w., w prezbiterium znajdziemy wieczną lampkę podarowaną kościołowi przez króla Jana Kazimierza, a ołtarz główny pochodzi z początków XVII wieku. Szamotulska fara może pochwalić się nagrobkiem Jakuba Rokossowskiego, wykonanym przez słynnego rzeźbiarza renesansowego Hieronima Canavesiego. Na ścianie południowej wisi zaś spiżowa płyta nagrobna Antoniego Szamotulskiego, wykonana na początku XVI w. w słynnym warsztacie Vischerów w Norymberdze. Kolegiata szamotulska jest także sanktuarium maryjnym, a przedmiotem kultu jest kopia ikony Matki Bożej Kazańskiej, zwanej tu obrazem Matki Bożej Pocieszenia, "Szamotuł Pani". Ikonę przywiózł do miasta w latach sześćdziesiątych XVII w. Aleksander Wolff, który zdobył ją podczas wojny z Rosją. Obraz uznano wkrótce za cudowny, a w 1970 r. Prymas Tysiąclecia, kard. Stefan Wyszyński, ukoronował go koronami papieskimi.
3. Ratusz w Obrzycku
Początki Obrzycka sięgają co najmniej XIII wieku. Co jednak ciekawe, niewiele znajdziemy miast w Wielkopolsce, które tak często zmieniały swój status. Raz Obrzycko uzyskiwało prawa miejskie, to znów je traciło. Po raz pierwszy miastem stało się w XIV lub pierwszej połowie XV wieku. Jednak już ok. 1580 r., Obrzycko występuje jako wieś. Ponownie miasto lokował król Władysław IV w 1638 r., po czym Obrzycko straciło prawa miejskie w 1934 r., ale ostatecznie odzyskało je w 1990 r. Niezwykle ciekawym budynkiem jest obrzycki ratusz. Pierwszy dom rady miejskiej zbudowano w XVII stuleciu, ale spłonął on w 1739 r. Obecny zbudowano już kilka miesięcy później. Ten trzykondygnacyjny budynek wzniesiono na planie kwadratu. Wieńczy go wieża z drewnianą latarnią. Na zachodniej ścianie widnieje kartusz z herbem Raczyńskich, dawnych właścicieli miasta. Najciekawszym detalem architektonicznym ratusza jest renesansowe obramowanie południowego okna, wykonane w pierwszej połowie XVI wieku. Pochodzi ono z portugalskiego klasztoru Batalha, a przywiózł je stamtąd Atanazy Raczyński, młodszy brat Edwarda, do którego należała ordynacja obrzycka Raczyńskich. Atanazy pełnił funkcję ambasadora Prus w Lizbonie, a obramowanie wmontowano w okno w 1857 r.
4. Pałac Raczyńskich we wsi Zielonagóra koło Obrzycka
Miejscowość Zielonagóra (do 2004 r. pisano: Zielona Góra), leży ok. 1 km od Obrzycka. Znajduje się tam niewielki, ale bardzo urokliwy pałac, należący niegdyś do młodszej linii znanej w Wielkopolsce rodziny Raczyńskich. W 1825 r. hrabia Atanazy Raczyński założył Ordynację Obrzycką, której częścią była Zielonagóra. Przypomnę, że ordynacja rodowa to po prostu majątek ziemski posiadający specjalny status, a mianowicie, nie wolno było go dzielić. Zarządcą majątku był z reguły pierworodny syn właściciela lub jego najbliższy męski krewny. Ordynacje ustanawiano po to, aby zapobiec rozdrobnieniu majątków, a przez to zubożeniu rodu. Pałac zbudowano w 1857 r. w stylu neobarokowym, nawiązującym do tzw. kostiumu francuskiego. Atanazy był pierwszym ordynatem obrzyckim, po nim dobra odziedziczył jego syn Karol, a po śmierci Karola majątek przejęła kurlandzka linia Raczyńskich. Ordynację zlikwidowano w 1945 r. Pałac rozbudowano na początku XX wieku. Po wojnie właścicielem obiektu był Fundusz Wczasów Pracowniczych, a od 1989 r. mieści się tu Dom Pracy Twórczej i Wypoczynku UAM.
5. Kościół pw. Narodzenia NMP w Kaźmierzu
W pobliżu Szamotuł znajduje się duża wieś Kaźmierz, która niegdyś była miastem (prawa miejskie otrzymała przed 1458 rokiem), ale na początku XIX stulecia utraciła miejski status. Będąc w pobliżu warto zwiedzić kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Pierwotny kościół farny powstał zapewne już w XII wieku, a pierwsze wzmianki o parafii kaźmierskiej pochodzą z 1298 r. Obecny kościół zbudowano pod koniec XV wieku, a jego fundatorem był ówczesny właściciel miasta, Jan Świdwa-Szamotulski. Kościół jest ceglany, jednonawowy, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. W kościele zachowało się gotyckie sklepienie gwiaździste. Wnętrze świątyni pochodzi głównie z XVIII wieku. Najcenniejszymi elementami wyposażenia kościoła jest późnogotycka rzeźba Matki Boskiej z początku XVI w., późnogotycki obraz św. Anny Samotrzeciej w otoczeniu aniołów oraz epitafium Jana i Agnieszki Niegolewskich z pierwszej połowy XVII w.
6. Neogotycki pałac w Kaźmierzu
W epoce romantyzmu zapanowała prawdziwa moda na średniowiecze. Zaczytywano się powieściami Waltera Scotta, wystawiano sztuki teatralne i opery, których akcja toczyła się w wiekach średnich, arystokracja wznosiła sobie pałace stylizowane na gotyk, a nawet... budowano ruiny wyglądające jak pozostałości średniowiecznych zamków. Ta moda na średniowiecze nie ominęła również Wielkopolski. W połowie XIX w. w Kaźmierzu zbudowano neogotycki pałac, znakomity przykład tzw. "romantycznego neogotyku". W latach siedemdziesiątych XIX w., pałac wszedł w posiadanie rodu Sachsen-Koburg-Gotha, bocznej linii panującej w Saksonii dynastii Wettynów. Koburgowie zasiadają obecnie na tronie Wielkiej Brytanii (jako dynastia Windsor) i Belgii, a w przeszłości panowali także w Portugalii i Bułgarii. Autorem projektu kaźmierskiego pałacu był prawdopodobnie Karol Würtemberg, a pałac miał przypominać średniowieczny zamek z wieżyczkami, krenelażami, gankami i oczywiście wysoką, górującą nad budowlą wieżą. Obecnie mieści się w nim Gminny Ośrodek Kultury.
7. Pałac w Kobylnikach
Pałac w Kobylnikach, zbudowany w 1886 r. dla Tadeusza Twardowskiego, II ordynata kobylnickiego, należy z pewnością do najpiękniejszych rezydencji ziemiańskich w Wielkopolsce. W swych formach pałac nawiązuje do renesansu północnego. Bryła budynku jest skomplikowana, ale harmonijna, a jego ozdobą są liczne wieżyczki, ryzality i szczyty. Autorem projektu pałacu był wybitny i znany w Wielkopolsce architekt Zygmunt Gorgolewski, twórca m.in. budynku PTPN w Poznaniu, pałacu w Bagateli pod Ostrowem Wielkopolskim i nieistniejącej już kamienicy dochodowej Teatru Polskiego w Poznaniu, ale jego największym dziełem jest Opera Lwowska, jedna z najpiękniejszych tego typu budowli w Europie. Wspomniałem o II ordynacie kobylnickim Tadeuszu Twardowskim, dla którego zbudowano ten okazały pałac. Ordynację kobylnicką ustanowił w 1859 r. ojciec Tadeusza, Dobrogost Maciej Twardowski i przetrwała ona do 1945 r. Dziś w pałacu mieści się hotel i restauracja, a wnętrza odtworzono z wielką pieczołowitością.
8. Drewniany kościół pw. św. Mikołaja w Słopanowie
Drewniane kościoły stanowią bezcenne skarby naszego kraju. Jeden z najciekawszych kościołów drewnianych o konstrukcji zrębowej znajduje się w powiecie szamotulskim, a konkretnie w Słopanowie. Kościół pw. św. Mikołaja powstał w ostatnich latach XVII stulecia, a ufundował go sędzia wałecki Jan Kąsinowski. Kościół w Słopanowie jest budowlą jednonawową, orientowaną, zwieńczoną wieżą z latarnią i krzyżem. Na belce tęczowej umieszczono krucyfiks z XVII w. z rzeźbami: Marki Bożej Bolesnej i św. Jana z XVI i XVII stulecia. Elementem, który najbardziej zwraca uwagę w świątyni i co stanowi o jej wartości, jest polichromia z końca XVII wieku przedstawiająca sceny z życia św. Mikołaja i innych świętych oraz malowidła o treści moralizatorskiej. Zwraca uwagę szczególnie jedna historyjka, przedstawiająca diabła z karczmarką. Diabeł wypisał na wołowej skórze wszystkie grzechy karczmarki, ale najważniejszy grzech brzmi: „Bo nie dolewała”. Wyposażenie kościoła pochodzi z XVII i XVIII wieku.
9. Dwór w Otorowie
Pierwsze wzmianki o Otorowie sięgają XIII wieku. Wieś należała początkowo do Otorowskich, później Budziszewskich i Ponińskich. Pod koniec XVII wieku, majątek przejął Aleksander Skrzetuski, a w latach trzydziestych XVIII w., Otorowo kupił Józef Bronikowski. Pod koniec XVIII w., właścicielem majątku stała się rodzina Moszczeńskich. Sto lat później Otorowo wraz z dworem kupił książę Ernest von Sachsen-Altenburg. Od 1922 r. do dziś, dwór stanowi własność Zgromadzenia Sióstr Urszulanek. Barokowy dwór, siedzibę kolejnych właścicieli majątku, wzniósł w 1738 r. Józef Bronikowski. W 1912 r. przeprowadzono gruntowny remont dworu, ale na szczęście zachowano jego pierwotną, barokową bryłę. Dwór jest budowlą symetryczną, parterową, częściowo podpiwniczoną z wysokim, łamanym dachem. Obecnie mieści się w nim dom dziecka prowadzony przez siostry urszulanki.
10. Sanktuarium Świętego Krzyża w Biezdrowie
Powiat szamotulski, obok ciekawych pałaców, kościołów i innych interesujących obiektów, może także pochwalić się sanktuarium Świętego Krzyża, którym jest kościół pw. Świętego Krzyża i św. Mikołaja w Biezdrowie. Parafia w Biezdrowie powstała już co najmniej w XII w. Pierwotny, drewniany kościół, został zastąpiony nową, murowaną świątynią w latach 1436 – 1442, którą ufundował kanonik poznański, Mikołaj Słupka. Według legendy, pieniądze na ten cel odnaleziono w skrzyni, którą dziś można oglądać w kruchcie kościoła. Budynek był kilkakrotnie przebudowywany i zatracił swój pierwotny wygląd. Najważniejszym elementem wyposażenia kościoła jest późnogotycki krucyfiks z pierwszej połowy XVI wieku, uchodzący za cudowny. Krzyż ten, według legendy, odnalazł w drodze do Częstochowy pewien pielgrzym. Chrystus z krucyfiksu miał odezwać się do pielgrzyma słowami „Bież zdrowo do domu swego, ale mnie weź ze sobą”. Pielgrzym w drodze powrotnej zgubił krucyfiks, ale odnalazła go niewidoma dziewczyna, która odzyskała wzrok i usłyszała od Chrystusa te same słowa, jak wcześniej pielgrzym, czyli „Bież zdrowo do domu swego, ale mnie weź ze sobą”. Dziewczyna umieściła krzyż w kościele w Biezdrowie. Od tego momentu wieś zyskała swą nazwą.
Jak wyżej wspomniałem, trudno wybrać 10 atrakcji turystycznych spośród wielu, którymi słynie powiat szamotulski. Czekam teraz na Wasz propozycje i uwagi.
Bibliografia:
Kanon krajoznawczy województwa wielkopolskiego, praca zbiorowa pod red. Włodzimierza Łęckiego, Poznań 2010.
M. Libicki, P. Libicki, Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, Poznań 2008.
P. Libicki, Wielkopolska. 21 jednodniowych wycieczek, Poznań 2001.
Wielkopolskie ratusze, praca zbiorowa pod red. Piotra Maluśkiewicza, Poznań 2005.
http://www.biezdrowo.cba.pl/kosciol.htm [dostęp: 25.02.2019 r.].
Zdjęcia:
1. Zamek Górków w Szamotułach, źródło: https://fotopolska.eu/1129604,foto.html
2. Baszta Halszki, źródło: https://fotopolska.eu/1129619,foto.html
3. Kolegiata farna w Szamotułach, źródło: pl [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)]
4. Ratusz w Obrzycku, źródło: https://fotopolska.eu/212758,foto.html
5. Pałac Raczyńskich w Zielonejgórze, źródło: https://fotopolska.eu/214362,foto.html
6. Kościół Narodzenia NMP w Kaźmierzu, źródło: https://fotopolska.eu/200412,foto.html
7. Pałac w Kaźmierzu, źródło: https://fotopolska.eu/829668,foto.html
8. Pałac w Kobylnikach, źródło: Takasamarasa [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)]
9. Kościół w Słopanowie, źródło: Lachim [CC BY-SA 3.0 pl (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en)]
10. Dwór w Otorowie, źródło: Monikoska [CC BY 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by/3.0)]
11. Kościół w Biezdrowie, źródło: WIR1952 [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)
Przeczytaj poprzedni wpis
WRZEŚNIA I JEJ ZABYTKI
