POMNIK HARCERZY NA MALCIE
Powstanie pomnika Harcerzy na Malcie było zrealizowanym elementem znacznie szerszej koncepcji – stworzenia Parku Narodowego na Malcie, którego najważniejszym celem miał być Kopiec Wolności. Sypanie kopca rozpoczęto uroczyście w dniu 3 maja 1919 roku i zakończono w 1922 roku. Kolejnym etapem miało być wzniesienie Pomnika Harcerzy, a kamień węgielny pod ten obelisk wkopano w 1923 roku. Monument ufundowany został przed wojną przez poznańskich skautów, a jego intencją było upamiętnienie wielkopolskich harcerzy, którzy polegli w walkach o niepodległość w latach 1918-1920.
Decyzja dotycząca wzniesienia pomnika
Pomnik wzniesiony miał zostać we wschodniej części historycznej Polany Harcerzy nad Jeziorem Maltańskim, która w okresie zaborów służyła polskim druhom jako zielona harcówka. Kryzys światowy sprawił, że projekt stworzenia Parku Narodowego na Malcie nie został zrealizowany, działania zmierzające do wzniesienia pomnika harcerzy trwały natomiast aż 14 lat. W 1931 roku rozstrzygnięto konkurs, w którym wybrano projekt poznańskiego rzeźbiarza Wawrzyńca Kaima, zatwierdzony następnie przez Urząd Wojewódzki, a uchwałą z dnia 11 maja 1937 roku Magistrat Poznania wyraził zgodę na postawienie pomnika.
Odsłonięcie pomnika
Uroczystość odsłonięcia harcerskiego monumentu włączona została w program zielonoświątecznego zlotu harcerzy. Źródła podają, że główna ceremonia odbyła się w 16 lub 23 maja 1937 roku. Wzięło w niej udział około 2 tysiące harcerek i harcerzy z całej Wielkopolski. Okolicznościowe przemówienie wygłosił jeden ze współzałożycieli poznańskiego harcerstwa, prezes Związku Sokołów Wielkopolskich, członek Naczelnej Rady Ludowej, kurator szkolny, senator Bernard Chrzanowski. Przed pomnikiem z nazwiskami 79 poległych harcerzy zapalono znicz, a sztandar poznańskiego harcerstwa udekorowany został honorową odznaką byłego 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich.
Zniszczenie i próba odbudowy
Pomnik Harcerzy – Powstańców Wielkopolskich zniszczony został w 1940 roku przez niemieckich okupantów, którzy rozplantowali wówczas także, usypany nad Maltą, Kopiec Wolności.
Projekt odbudowy tego harcerskiego monumentu pojawił się dopiero po 1989 roku, wraz z planami zrewitalizowania terenów nad Jeziorem Maltańskim. Nowy monument – inspirowany przedwojennym pomnikiem – zaprojektowany został przez poznańskiego architekta Klemensa Mikułę, który opracował i przez lata koordynował wszystkie prace prowadzone w rejonie Malty. Betonowy obelisk wzniesiony został w 1992 roku, jednak nie dokończono go wówczas, bo ujawnił się spór dotyczący własności gruntu, w którym po jednej stronie znalazło się Miasto Poznań, a po drugiej Drukarnia i Księgarnia Św. Wojciecha. Sprawy toczyły się przez długie lata, a pomnik w tym czasie niszczał i był dewastowany.
Dopiero po 21 latach sprawa została rozstrzygnięta, a z budżetu miejskiego wyłożono środki niezbędne do dokończenia budowy tego harcerskiego monumentu nad Maltą. Jeszcze w 2013 roku naprawiono betonowy obelisk. Do przedwojennego pierwowzoru nawiązywał kształtem bryły, proporcjami, a także symbolami i napisami umieszczonymi na kamiennych tablicach. Współczesny pomnik jest natomiast znacznie większy od tego sprzed wojny, jego zwieńczeniem nie jest zaś znicz, ale umieszczone na szczycie, symboliczne harcerskie ognisko. Boczne ściany monumentu podświetlone są reflektorami zatopionymi w podeście.
Pamiątkowe tablice
Tablice i napisy zamiast w brązie (tak jak przed wojną) wykonane zostały z granitu. Dwie tablice umieszczone zostały w niszach ścian. Na głównej znalazł się napis:
HARCERZOM WIELKOPOLSKIM
POLEGŁYM W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ
1918-1920.
Na dwóch pozostałych tablicach zawieszonych w niszach pomnika zapisane zostały nazwiska i imiona 77 harcerzy, którzy w latach 1918-1920 oddali życie za ojczyznę. Uwagę uważnych przechodniów przykuwa jedno z imion wykutych w kamieniu – Sobisz Tadełusz. Ten sposób zapisania imienia powstańca wzbudził oburzenie lokalnych mediów, a radny PO z komisji kultury, stwierdził nawet, że […] można to nazwać wandalizmem językowym. Przykro, że taka sytuacja ma miejsce. Płytę trzeba będzie wymienić. Płyta jednak pozostała, bo okazało się, że imię zostało zapisane absolutnie prawidłowo, co wyjaśnił Jarosław Rura z ZHP – W przypadku tego imienia nie mieliśmy wątpliwości. Z dokumentacji wynikało jasno, że imię pisano „Tadełusz”, dlatego taka wersja znalazła się na pomniku. Tenże harcmistrz wskazał jednak, że nie ma pewności co do prawidłowości zapisania jednego z nazwisk na monumencie, odtwarzane bowiem było na podstawie bardzo starej fotografii i jedna z liter wstawiona została na wyczucie.
Do trzech odtworzonych, historycznych tablic pamiątkowych, postanowiono dołączyć czwartą. Na jej szczycie umieszczony został symbol łączący harcerską lilijkę ze znakiem Polski Walczącej, a postanowiono ją poświęcić –
PAMIĘCI HARCEREK I HARCERZY WIELKOPOLSKICH.
Poniżej umieszczone zostały, obok siebie, dwa napisy, z których pierwszy upamiętniał –
POLEGŁYCH I POMORDOWANYCH
NA WSZYSTKICH FRONTACH
I W OBOZACH
W SŁUŻBIE OJCZYZNY
W LATACH 1939-1945.
Druga inskrypcja natomiast honorowała –
ZMARŁYCH Z UDRĘCZENIA
ZA WIERNOŚĆ PRAWU
PRZYRZECZENIU HARCERSKIEMU
W LATACH 1945-1956.
Paweł Cieliczko
Historie poznańskich pomników znajdziesz na www.kochamy.poznan.pl
Śledź nas na www.facebook.pl/pomnikipoznania
Bibliografia:
1. Stefan Anioła, Jerzy Bogucki, Marek Formanowski, Kopiec Wolności w Poznaniu jako symbol niepodległości, Warszawa-Poznań 1992, s. 138-139.
2. Janisław Osięgłowski, W dawnym Poznaniu, Gniezno-Poznań 1995, s. 54-55.
Netografia:
1. poznajpolske.eu
2. lepszypoznan.pl/2013
3. poznan.naszemiasto.pl/artykul/pomnik-harcerzy-nad-malta
4. epoznan.pl/news-news-42953
Fotografie:
1. Stefan Anioła, Jerzy Bogucki, Marek Formanowski, Kopiec Wolności w Poznaniu jako symbol niepodległości, Warszawa-Poznań 1992, s. 139.
2. poznan.pl/mim
3. poznajpolske.eu
Przeczytaj poprzedni wpis
POMNIK UPADŁY: POMNIK ROBERTA JAECKLA
