95 LAT MIĘDZYNARODOWYCH TARGÓW POZNAŃSKICH
28 maja 1921 r. otwarto I Targ Poznański. Zaledwie dwa lata po przyłączeniu Wielkopolski, wyzwolonej własnymi siłami spod władzy Niemiec do odrodzonej Rzeczpospolitej, powstała impreza targowo-wystawiennicza, która stała się jednym z symboli Poznania.
95 lat temu chyba nikt nie przypuszczał, że spotkanie kupców, przedsiębiorców, polityków i dziennikarzy, którego głównym celem było poznanie osiągnięć gospodarczych i rozeznanie możliwości Polaków z byłych trzech zaborów, przekształci się w trwałą imprezę targową. O tym, że to właśnie Poznań stał się siedzibą Targów, zadecydowały tradycje handlowe miasta i liczne wystawy przemysłowe, które odbywały się tu w XIX i na początku XX wieku.
Od wystaw przemysłowych XIX stulecia do Targów Poznańskich
Pomysł organizowania cyklicznych imprez wystawienniczych, prezentujących wyroby przemysłowe i osiągnięcia gospodarcze danego kraju, narodziła się w pod koniec XVIII w. we Francji. W 1798 r. zorganizowano w Paryżu wystawę, podczas której swoje wyroby zaprezentowało 110 francuskich wystawców. Najlepsze produkty nagrodzono medalami: złotymi, srebrnymi i brązowymi oraz listami pochwalnymi i wyróżnieniami. Od 1819 r. takie wystawy odbywały się co cztery, a od 1834 r. co pięć lat. Wkrótce podobne ekspozycje zaczęły być organizowane również w innych europejskich państwach, od Wielkiej Brytanii, po Rosję. Wystawy organizowane w Niemczech, wzbudziły zainteresowanie polskich organiczników z Poznańskiego. W 1850 r. Tytus Działyński zorganizował w swoim pałacu przy Starym Rynku wystawę prezentującą produkty rzemiosła i płody rolne z udziałem 70 wystawców z zaboru pruskiego. Jednym z pierwszych przedsiębiorców polskich, doceniających rolę wystaw w promowaniu wyrobów przemysłowych, był Hipolit Cegielski. Produkty jego fabryki prezentowano na ekspozycjach w Londynie, Paryżu i Petersburgu, gdzie były wielokrotnie nagradzane.
W 1872 r. władze pruskie zorganizowały w Poznaniu pierwszą wystawę na wielką skalę. Prowincjonalna Wystawa Przemysłowo-Leśno-Rolnicza miała pokazać osiągnięcia przemysłu pruskich kresów wschodnich. Okazją miała był setna rocznica I rozbioru Polski. Polacy początkowo mieli zamiar zbojkotować wystawę, ale ostatecznie dostrzeżono w niej szansę na zaprezentowanie osiągnięć polskich przedsiębiorców i nie zabrakło na niej wyrobów polskich fabrykantów, rzemieślników i ziemian. Kolejną wielką wystawę zorganizowano w Poznaniu w 1895 r. z inicjatywy Towarzystwa Politechnicznego. II Poznańska Prowincjonalna Wystawa Przemysłowa trwała od 16 maja do 16 września 1895 r. i przygotowano ją z rozmachem. Wystawie towarzyszyły imprezy kulturalne, a dla potrzeb samej wystawy zbudowano 2 obszerne hale i 30 mniejszych pawilonów. W wystawie wzięło udział 630 wystawców, z czego 60% z Poznania i Wielkopolski, 35% z innych prowincji niemieckich i 5% z zagranicy, głównie z Królestwa Polskiego i Galicji.
Następną wystawę zorganizowano w 1900 r. Miała ona głównie charakter rolniczy, co biorąc pod uwagę fakt, że Poznańskie było prowincją rolniczą, było uzasadnione. Wystawiono więc głównie zwierzęta gospodarskie, płody rolne oraz narzędzia i maszyny rolnicze. Kolejna ekspozycja, która odbyła się w Poznaniu, miała wyjątkowy charakter, albowiem była to wyłącznie polska wystawa. Jej inicjatorem był Zarząd Związku Towarzystw Przemysłowych. Wystawa trwała od 28 czerwca do 12 lipca 1908 r. Wzięło w niej udział ponad 150 wystawców, a odwiedziło kilka tysięcy Polaków ze wszystkich zaborów. Wystawa była sukcesem zarówno finansowym, jak i organizacyjnym, ale przede wszystkim obudziła dumę Polaków z własnych osiągnięć i wiarę w pomyślną przyszłość. Obejrzenie wystawy traktowano niemal jako obowiązek patriotyczny. Wielu polskich mieszkańców Poznania, zaofiarowało bezinteresowną pomoc przy organizacji imprezy.
Ostatnią wystawą w Poznaniu przed wybuchem I wojny światowej, była Wystawa Wschodnioniemiecka, trwająca wyjątkowo długo, bo od 15 maja do 30 września 1911 r. Inicjatorem jej powołania był nadburmistrz Poznania Ernst Wilms. W zamyśle organizatorów, wystawa miała prezentować osiągnięcia gospodarcze Niemców na kresach wschodnich II Rzeszy. Patronat nad Wystawą Wschodnioniemiecką objął sam cesarz Wilhelm II. Imprezę zorganizowano z prawdziwym rozmachem. Wzięło w niej udział ponad 1000 wystawców, zbudowano 25 wielkich i 60 mniejszych budynków, a sama wystawa objęła swym zasięgiem ogromny obszar obecnych ulic: Głogowskiej, Grunwaldzkiej, Bukowskiej, po ulicę Matejki i park Wilsona. Symbolem i ozdobą wystawy została słynna Wieża Górnośląska, która przerwała do II wojny światowej i stała się centralnym miejscem Targów Poznańskich, już po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Do dziś jeszcze można odnaleźć w Poznaniu pamiątki po Wystawie Wschodnioniemieckiej. Jednym z nich jest wystawowy budynek winiarni, który stoi dziś w parku Sołackim, a obecnie mieści się w nim restauracja Meridian. Ważnym i efektownym elementem ekspozycji była Wzorcowa Wioska Osadnicza, składająca się z ośmiu domów, szkoły, gospody, siedziby rady wiejskiej i drewnianego kościoła w stylu norweskim. W zamyśle Komisji Kolonizacyjnej, takie wioski miały wkrótce zdominować krajobraz Wielkopolski i być budowane dla niemieckich osadników. Kościółek przeniesiono na Krzesiny, gdzie stoi po dziś dzień, jako katolicki kościół p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej.
Kościół norweski na Krzesinach "eksponat" Wystawy Wschodnioniemieckiej.
Wystawy organizowane w Poznaniu od połowy XIX wieku, zainspirowały środowisko kupieckie i władze Poznania już w wolnej Polsce, do stworzenia stałej instytucji targowej, którą stały się Międzynarodowe Targi Poznańskie.
Pierwszy Targ Poznański
Pomysł zorganizowania w Poznaniu międzynarodowych targów, zrodził się już w maju 1917 r. na zjeździe Związku Towarzystw Kupieckich w Poznaniu. Była to organizacja zrzeszająca lokalne stowarzyszenia kupieckie z Poznańskiego i Pomorza. Trwała jednak I wojna światowa, więc plan stworzenia takich targów odłożono na spokojniejszy czas. Do projektu stworzenia imprezy targowej powrócono w 1919 r. za sprawą Edwarda Mazurkiewicza, który jesienią 1919 r. objął stanowisko sekretarza generalnego Związku Towarzystw Kupieckich. Wzorem dla targów poznańskich miały być targi odbywające się w Lipsku. Projekt Mazurkiewicza spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem w środowisku poznańskiego kupiectwa. Pozostało tylko określić, czy impreza będzie miała charakter targu, jarmarku czy wystawy wzorów przemysłowych. W dniach 20-21 marca 1920 r. kwestia imprezy targowej była omawiana na zjeździe ZTK, gdzie sprawa nabrała rumieńców, choć różniono się co do ostatecznej realizacji projektu. Postanowiono, że zajmie się tym Zarząd ZTK. Należało teraz zwrócić się do odpowiednich władz oraz innych związków kupieckich i przemysłowych w celu uzyskania poparcia.
Mazurkiewicz, dzięki swych rozlicznym kontaktom, uzyskał wsparcie dla idei targowej od m.in. Centralnego Związku Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów w Warszawie, a przede wszystkim od swego szkolnego kolegi, prezydenta Poznania Jarogniewa Drwęskiego. Pozostało już tylko zwrócić się do Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej. Rozmowy zakończyły się pomyślnie i już 20 maja 1920 r. Zarząd ZTK na czele z Mazurkiewiczem, zwołał zebranie członków, na którym ustalono, że impreza będzie miała charakter „jarmarku wzorów” i będzie przeznaczony wyłącznie dla specjalistów, a nie dla szerszej publiczności. Targ miał mieć profil przemysłowo-handlowy, ale wyłączono z niego rolnictwo. Na spotkaniu powołano także komitet, mający zająć się bezpośrednio organizacją targu, który nazwano Komitetem Wystawy, a w skład którego wchodziło po dwóch przedstawicieli Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej, władz wojewódzkich i miejskich, Izby Handlowej, Rzemieślniczej i Rolniczej, Związku Towarzystw Kupieckich, Związku Rękodzielników oraz banków. Ogółem były to 44 osoby, a na jego czele stanął prezydent Poznana, Jarogniew Drwęski, gorący orędownik targów poznańskich. Pomocna w zorganizowaniu targu okazała się infrastruktura pozostała po Wystawie Wschodnioniemieckiej, skupiona wokół Wieży Górnośląskiej.
Wieża Górnośląska.
Jedną z kwestii, którą szeroko dyskutowano, była sprawa charakteru targów, a mianowicie, czy będą one miały zasięg międzynarodowy, czy jedynie krajowy. Ostatecznie zdecydowano, że pierwsza impreza targowa ograniczy się do terenów Polski i będzie miała charakter integracyjny. Pomysłodawcą takiego charakteru targów, był prezydent Drwęski. 4 października 1920 r. podjęto decyzję o nadaniu imprezie nazwy Targ Poznański. Bezpośrednimi przygotowaniami do zorganizowania Targu, którego datę ustalono na przełom maja i czerwca 1921 r., miał zająć się Komitet Ścisły na czele którego stanął Mieczysław Krzyżankiewicz. Warto zapamiętać to nazwisko, bowiem Krzyżankiewicz będzie pełnił funkcję dyrektora Targów aż do1939 r.
Ekspozycja targowa była rozproszona. Centrum wystawiennicze zlokalizowano wokół Wieży Górnośląskiej, natomiast część prezentowanych eksponatów umieszczono w szkołach, przy ulicach: Berwińskiego, Różanej i Słowackiego. W pierwszym Targu Poznańskim udział wzięło ok. 1200 wystawców. Uroczyste otwarcie odbyło się 28 maja 1921 r. z udziałem przedstawicieli rządu, województwa, miasta, Uniwersytetu Poznańskiego, Kościoła, wojska oraz organizacji przemysłowo-handlowych.
Tak oto początki Targu opisywano na łamach „Dziennika Poznańskiego”: Na placu wokół Wieży Górnośląskiej wre gorączkowa praca. Nie wszystko jeszcze gotowe, widać jednak, że do jutra rana roboty posuną się o tyle, że zjeżdżający się ze wszystkich dzielnic Polski goście będą już mieli co oglądać. Rzec by można, że na głównym terenie Targu powstało nowe miasto, okolone różnobarwnym parkanem, mieniącym się od zamieszczonych na nim ogłoszeń. Prawdziwą ozdobą tego kompleksu kiosków, szop wystawowych i pawilonów, są dwa murowane budynki, wystawione przez Bank Handlowy i Bank Przemysłowców. Budynek Banku Handlowego jest już wykończony i zaczęto w nim ustawiać eksponaty tych przedsiębiorstw, w działalności których ma udział finansowy ten Bank. Budynek Banku Przemysłowców wykańcza cała rzesza robotników. Na ukończeniu są pawilony wystawowe najstarszej w Polsce fabryki maszyn rolniczych Tow. Akc. H. Cegielski w Poznaniu: już stoją rzędem lśniące pługi, brony różnych systemów, walce, młockarnie, bardzo wiele innych maszyn, wykończonych tak dokładnie, że mogłyby konkurować z wyrobami najbardziej renomowanych fabryk cudzoziemskich.
Pierwszy Targ Poznański trwał 11 dni i został zamknięty 5 czerwca 1921 r. Okazał się sukcesem i to zarówno organizacyjnym, jaki i handlowym. Powodzenie I Targu zdecydowało o organizacji kolejnych targów i wystaw. Podjęto także decyzję o tym, że Targi staną się instytucją miejską, z własnym budżetem, administrowaną przez Miejski Urząd Targu Poznańskiego. Tak oto narodziły się Międzynarodowe Targi Poznańskie.
Bibliografia:
T. Dohnalowa, Wystawy gospodarcze w Poznaniu w XIX i na początku XX wieku, w: Targi, jarmarki, MTP, „Kronika Miasta Poznania”, nr 2, 1996.
Dziennik Poznański, R. 63, Nr 102, 29.05.1921.
P. Matusik, Od „wystawy wzorów” do MTP, w: Targi, jarmarki, MTP, „Kronika Miasta Poznania”, nr 2, 1996.
M. Trochowski, Międzynarodowe Targi Poznańskie w okresie międzywojennym (1921-1939), „Kronika Miasta Poznania”, 1978, nr 4.
Przeczytaj poprzedni wpis
WEHIKUŁ CZASU, CZYLI POZNAŃ A.D. 1790 CZĘŚĆ II
