10 ŁAZARSKICH PEREŁEK
Łazarz to kolejna z charakterystycznych dzielnic Poznania. Znajduje się tutaj chyba największe w Poznaniu skupisko obszernych, „pałacowych” kamienic z przełomu XIX i XX. Główną arterią komunikacyjną tej dzielnicy jest oczywiście ulica Głogowska, ale jeśli chcemy dogłębnie poznać Łazarz, to najlepiej wybrać się na spacer wzdłuż mniejszych ulic, odchodzących i dochodzących do Głogowskiej.
Dzielnica Łazarz, a właściwie Święty Łazarz zawdzięcza swą nazwę dawnemu szpitalowi i kościołowi św. Łazarza, które niegdyś tu istniały. Szpital posiadał rozległe dobra ziemskie, na których powstała obecna dzielnica. Dużo później tory kolejowe przecięły pola łazarskie. Ziemie położone na zachód od linii kolejowej zaliczono do Łazarza, a obszar na wschód od torów - do Wildy. W XIX wieku Łazarz przekształcił się w odrębną gminę z sołtysem i radą gminy.
W 1900 r. gminę włączono w granice Poznania, zresztą już w latach dziewięćdziesiątych XIX w. Łazarz był poddany intensywnej zabudowie wielkomiejskiej, tak więc kiedy stał się częścią Poznania, miał już wszelkie cechy dzielnicy miejskiej. Dało się wtedy zaobserwować różnorodną zabudowę dzielnicy. Na terenie pomiędzy ul. Głogowską a torami kolejowymi przeważała zabudowa o charakterze wiejskim. Mieszkali tam głównie kolejarze i ich rodziny. Na zachód od ul. Głogowskiej, bliżej centrum miasta, na terenie którego oś stanowiła dzisiejsza ulica Matejki, zbudowano luksusową dzielnicę, zabudowaną okazałymi, luksusowymi kamienicami z mieszkaniami o powierzchni od 250 do 350 m2, liczącymi od 6 do 12 pokoi! Zespół kamienic zbudowanych w tej części Łazarza nazwano „Johow-Gelände” („Teren Johowa”), od nazwiska dawnego właściciela tego terenu – Maxa Johowa. W kwartale ograniczonym dzisiejszymi ulicami: Wyspiańskiego, Jarochowskiego, Grochowską i Głogowską, także najdziemy wspaniałe kamienice, choć już nie tak wielkie jak te zbudowane na Johow-Gelände.
Postanowiłem wybrać 10 najciekawszych (moim zdaniem) obiektów na Łazarzu, choć, gdybym chciał opisać wszystkie godne uwagi budynki i inne obiekty w tej dzielnicy, to tytuł tego zestawienia powinien brzmieć: „100 perełek Łazarza”. Stali czytelnicy zauważą zapewne, że część wymienionych tu „perełek” powtórzyło się już w innych zestawieniach, ale cóż, nie dało się tego uniknąć.
1. Kościół Matki Boskiej Bolesnej
W momencie włączenia Łazarza do Poznania w 1900 r., mieszkańcy należeli do parafii św. Marcina. Uczęszczanie do odległego kościoła było uciążliwe, a liczba katolickich mieszkańców dawnej wsi coraz bardziej rosła. W końcu mieszkańcy podjęli starania o budowę własnej świątyni. Już w czerwcu 1900 r. wmurowano kamień węgielny pod budowę pierwszego katolickiego kościoła na Łazarzu, który miał stanąć na gruntach ofiarowanych przez Józefa Schneidera, wywodzącego się z rodziny bamberskiej. Już rok później kościół był gotowy. Początkowo świątynia była kościołem filialnym parafii św. Marcina, ale już w 1 stycznia 1913 r. utworzono nową parafię pw. Marki Boskiej Bolesnej. Kościół należy do najciekawszych obiektów sakralnych w Poznaniu. Jest budowlą trójnawową, neoromańską, zbudowaną na planie krzyża. Zwraca uwagę stalowy hełm wieży, wykonany w Zakładach Hipolita Cegielskiego. Najciekawszym elementem wyposażenia wnętrza jest wierna kopia słynnej piety Michała Anioła, umieszczona w ołtarzu głównym.
2. Park Wilsona
Park Wilsona, zielona oaza w centrum Łazarza, należy do najpiękniejszych parków w Poznaniu. Zanim założono tu park, wcześniej istniała w tym miejscu szkółka drzew i krzewów ozdobnych. Szkółka powstała z inicjatywy Towarzystwa dla Upiększania Miasta Poznania, założonego z 1834 r. Zadaniem Towarzystwa było zakładanie kwietników i zadrzewianie ulic, placów i skwerów. W 1902 r. Towarzystwo przekazało swój majątek miastu, z zastrzeżeniem, że na terenie szkółki ma zostać założony park. Park, nazwany Ogrodem Botanicznym, urządzono w latach 1902 – 1904. Jego projektantem był Hermann Kube, dyrektor Ogrodów Miejskich. W 1910 r., w związku z przygotowaniem do Wystawy Wschodnioniemieckiej, zbudowano budynek Palmiarni. W 1926 r. patronem parku został prezydent USA Thomas Woodrow Wilson. W 1931 r. odsłonięto w parku dość kontrowersyjny pomnik prezydenta, ufundowany przez Ignacego Padewskiego, a zniszczony podczas wojny. W latach 1951 – 1990 park otrzymał nowego patrona, którym został znany wielkopolski socjalista, Marcin Kasprzak.
3. Kamienica Suwalskich – róg ul. Głogowskiej i Niegolewskich
Kamienica rodziny Suwalskich należy do najbardziej efektownych budynków na Łazarzu. Została zbudowana w 1901 r. przez Jan Suwalskiego, właściciela cegielni w Żabikowie i przedsiębiorcy budowlanego, a zaprojektował ją prawdopodobnie jego syn Stefan, budowniczy i architekt. Kamienica jest właściwie jedna wielką reklamą możliwości produkcyjnych rodzinnego przedsiębiorstwa. Posiada ona dwie fasady, ozdobione różnokolorowymi glazurowanymi cegłami. Narożnik budynku zdobi wykusz, zwieńczony zielonym cebulastym hełmem. Kamienica jest czteropiętrowa, pomieszczenia na parterze, jak to się często zdarzało, wynajęto na sklepy. Rodzina Suwalskich zajmowała połowę pierwszego piętra. Zapewne dzięki takiej „reklamie”, Jan Suwalski i jego potomkowie nie mogli narzekać na brak zamówień. Wkrótce zaczęli budować kolejne kamienice, przy ul. Niegolewskich.
4. Willa Paula Ueckera
Stojąca przy ulicy Berwińskiego willa zbudowana w 1908 r. dla prawnika Paula Ueckera, należy do najpiękniejszych w Poznaniu. Autorstwo projektu tej niezwykłej budowli przypisuje się Paulowi Gangemu. Budynek nawiązuje do klasycyzmu, a tym, co najbardziej rzuca się w oczy, są liczne przybudówki i tarasy. Willa jest pięknie położona, bo w pobliżu parku Wilsona i w sąsiedztwie monumentalnych kamienic „Johow-Gelände” oraz okazałego neorenesansowego budynku Szkoły Podstawowej nr 26 im. Ryszarda Berwińskiego, zbudowanej w latach 1903 - 1905. Piętrową willę otacza niewielki ogród oraz kute ogrodzenie. W okresie międzywojennym willa należała do znanego producenta wódek i likierów Artura Gaede, a później była siedzibą konsulatu francuskiego. W okresie okupacji mieszkał w niej namiestnik „Kraju Warty” Arthur Greiser, stracony po wojnie na stokach poznańskiej cytadeli. Obecnie budynek jest siedzibą Radia Poznań.
5. Magnolia
Ulica Głogowska obfituje w prawdziwe perły architektoniczne, z których jednak duża część wymaga renowacji. Jednym z najciekawszych obiektów przy tej ulicy jest budynek restauracji „Magnolia”. Gmach niedawno przeszedł remont, dzięki któremu przywrócono jego pierwotne piękno. Budynek został zaprojektowany przez wybitnego architekta Władysława Czarneckiego w 1925 r., ale jego budowę ukończono dopiero w 1928 r. Powód postawienia w tym miejscu tego budynku był prosty – „Magnolia” miała zasłonić niezbyt piękne podwórka kamienic stojących na jej tyłach, które po prostu psuły widok osób przechadzających się parkiem Wilsona. Inicjatywa postawienia w tym miejscu reprezentacyjnego budynku wyszła od samego prezydenta miasta Poznania Cyryla Ratajskiego. Budynek przeznaczony był na kompleks restauracyjny i rozrywkowy. „Magnolia” jest budynkiem neoklasycystycznym, o monumentalnej kolumnadzie jońskiej pośrodku.
6. „Kaiser-Wilhelm-Anlage”
W 1895 r. nauczyciel Konstantin Günther założył w Poznaniu filię hanowerskiego Towarzystwa Budowy Domów Urzędniczych, które zakupiło dość duży teren przy dzisiejszych ulicach: Orzeszkowej (dawniej Schillera) i Konopnickiej (dawniej Goethego). Na zakupiony terenie zapoczątkowano budowę zespołu willi dla niemieckich urzędników. Domy są niewielkie, ale bardzo ładne. W latach 1895-1914 zbudowano 24 z planowanych 28 willi, a pozostałe powstały po 1918 r. Autorem większości byli: Max Schenck i Paul Pitt. Pierwszych 15 willi zbudowano z klinkierowej cegły w stylu szwajcarskim, a obiekty powstałe później (po 1900 r.) posiadają stylistykę nawiązującą wyraźnie do secesji. Na cześć cesarza Wilhelma II, kolonię willową nazwano "Kaiser-Wilhelm-Anlage".
7. Kamienica przy ul. Wyspiańskiego 10/Chełmońskiego 23
To kolejna z niezwykłych łazarskich kamienic. Dom powstał w latach 1904-1905, a jego projekt przypisuje się znanemu i cenionemu architektowi Oskarowi Hoffmannowi, autorowi wielu secesyjnych kamienic w Poznaniu. Kamienica zwraca uwagę harmonijną fasadą, okazałymi wykuszami i zdobieniami w motywy charakterystyczne dla secesji. W 1926 r. w kamienicy zamieszkała znana na całym świecie, niezwykle utalentowana śpiewaczka operowa i profesor śpiewu Maria Trąmpczyńska (1875 - 1967). Artystka mogła przebierać w ofertach scenicznych najlepszych teatrów operowych Europy, ale wolała występować w Polsce. W Poznaniu osiadła w 1926 r., obejmując posadę profesor tutejszego konserwatorium, ale nie zaprzestała występów. Jej mieszkanie w opisywanej kamienicy stało się centrum życia artystycznego i towarzyskiego Poznania. W okresie okupacji Trąmpczyńska kierowała konspiracyjnym nauczaniem muzycznym, a jednym z jej wychowanków był Stefan Stuligrosz. Po wojnie pani profesor pozostała w Poznaniu, wychowując kolejne pokolenia śpiewaków.
8. Kamienica przy ul. Chełmońskiego 22
Wielu spośród architektów projektujących kamienica na Łazarzu, upatrzyło sobie tę dzielnicę jako miejsce zamieszkania. Wśród nich był Karl Roskam, który wraz ze swym wspólnikiem Paulem Lindnerem, tworzył świetnie prosperującą spółkę architektoniczną, działającą w Poznaniu w latach 1901 – 1908. Roskam postanowił zamieszkać przy ówczesnej ulicy Hermholtza, czyli obecnej Chełmońskiego. Zaprojektowana przez niego kamienica to prawdziwe dzieło sztuki. Roskam stworzył czterokondygnacyjną kamienicę z poddaszem i wysoką piwnicą. Fasadę kamienicy zdobi ryzalit z piękną dekoracją rzeźbiarką. Zdobienia i nieco zaokrąglone kształty kamienicy przywodzą na myśl barok. Budynek powstał w latach 1905 – 1906. Po II wojnie światowej jednym z lokatorów kamienicy był znany kompozytor, Tadeusz Szeligowski.
9. Kamienica przy ul. Matejki 55
Jedna z najbardziej okazałych kamienic wchodzących w skład kompleksu mieszkaniowego „Johow-Gelände”, stoi przy ul. Matejki 55. Właściwie mianem łazarskich „perełek” można określić wszystkie właściwie wszystkie kamienice stojące przy tej ulicy, ja wybrałem akurat ten budynek, bo moim zdaniem jej twórca (Max Johow, Emil Asmus lub Max Biele) puścił tu wodze fantazji. Kamienica bowiem przypomina baśniowy zamek żywcem wyjęty z oper Wagnera, niż dom zbudowany dla zamożnych Niemców. Wyrazem tej fantazji i kreatywności architekta jest choćby sześciokondygnacyjna narożna wieża, zwieńczona wysokim hełmem oraz liczne wykusze.
10. Kościół św. Anny
Dzisiejsze zestawienie otwiera kościół i zamyka je kościół. Kościół św. Anny to druga świątynia na Łazarzu. Zbudowana została jako ewangelicki kościół Chrystusa w latach 1905 – 1907. Dodatkowo, w pobliżu kościoła zbudowano pastorówkę i dom parafialny. Twórcą tej neogotyckiej świątyni był Oskar Hossfeld, który zaprojektował także obecny kościół Maryi Królowej na Rynku Wildeckim. Co ciekawe, oba kościoły zostały poświęcone tego samego dnia, czyli 15 marca 1907 r. Powód był prosty - uroczystość miał zaszczycić swą obecnością pruskim następca trony, książę Fryderyk Wilhelm. Nie miał on czasu dwa razy przyjeżdżać do Poznania, więc zdecydowano, że poświęcenie obu kościołów odbędzie się tego samego dnia. W 1945 r. kościół został przekazany katolikom, a jego patronką została św. Anna. 11 kwietnia 1971 r. w tym kościele odbył się ślub Anny Jantar i Jarosława Kukulskiego.
Oczywiście ten ranking jest całkowicie subiektywny, a kolejność opisywanych obiektów jest zupełnie przypadkowa. Jestem teraz ciekawy waszych opinii.
Źródło:
M. Libicki, Poznań. Przewodnik, Poznań 2017.
Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, Poznań 2003.
J. Skuratowicz, Architektura Poznania 1890 – 1918, Poznań 1991.
Zdjęcia:
1. Kościół Matki Boskiej Bolesnej, źródło: fotopolska.eu
2. Parku Wilsona, fot. z początku XX w., źródło: fotopolska,eu
3. Kamienica Suwalskich, źródło: fotopolska,eu
4. Willa Paula Ueckera, źródło: fotopolska.eu
5. "Magnolia", źródło: fotopolska.eu
6. Willa przy ul. Orzeszkowej 9/11 ("Kaiser-Wilhelm-Anlage"), źródło: fotopolska.eu
7. Kamienica przy ul. Wyspiańskiego 10/Chełmońskiego 23, źródło: fotopolska.eu
8. Kamienica przy ul. Chełmońskiego 22, źródło: fotopolska.eu
9. Kamienica przy ul. Matejki 55, źródło: fotopolska.eu
10. Kościół św. Anny, źródło: fotopolska.eu
Przeczytaj poprzedni wpis
WIELKOPOLSKA WIOSNA LUDÓW
